Ι. Μητροπολις Παραμυθιας

Ἡ φερώνυμος μητρόπολις εἶναι ἐκ τῶν νεωτέρων. Ἱδρύθη ἐν ἔτει 1895 ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου ΚΠόλεως Ἀνθίμου τοῦ Ζ΄.

Ἡ παλαιότατη αὐτόθι ἐπισκοπή ἔφερε τὸν τίτλον Βουθρωτοῦ καὶ Γλυκέος. Τὸ Βουθρωτὸν (ἢ Βοθροντόν), πόλις ἀρχαία τῆς Χαονίας, λόγω γειτνιάσεως πρὸς ἐθνικὰ κέντρα (Δωδώνην) καὶ χριστιανικὰ (Νικόπολιν) ἔτυχε τῆς τιμῆς ἐπισκοπικῆς καθέδρας, ὑποκείμενης εἰς τὴν μητρόπολιν Νικοπόλεως, καὶ βραδύτερον περιστατικῶς εἰς τᾶς Ναυπάκτου, Ἀχρίδος, Ἰωαννίνων. Τὸ δὲ Γλυκύ ( Φανάρι τῆς Θεσπρωτίας) ὠνομάζετο οὕτω ἀπὸ τοῦ εἰς τὸν κόλπον τοῦ εἰσρέοντος Ἀχέροντος ποταμοῦ, κατ' εὐφημισμὸν ὀνομαζόμενου «Γλυκὺ ποτάμι».

Ἡ Παραμυθία (ἀπὸ τοῦ ὀνόματος τῆς ἐγγὺς μονῆς Παναγίας τῆς Παραμυθίας), ἀναδειχθεῖσα εἰς μητρόπολιν (1895), ἐδέχθη συγχωνευθείσας αὐτῆ ἐκκλησιαστικῶς τὴν τὲ προϋφισταμένην ἰδὶαν ἐξαρχίαν Γηρομερίου, ἤτις ἄλλωστε εἶχε προσαρτηθῆ αὐτῆ, ἐπισκοπῆ ἔτι οὔση, ἀπὸ τοῦ ἔτους 1863, καὶ τὴν βραχύβιον μεταγενεστέρως συστᾶσαν (1924-28) μητρόπολιν Φιλιατῶν καὶ Γηρομερίου (ἢς πρῶτος καὶ μοναδικὸς ποιμενάρχης ὁ ἀπὸ Νέας Πελαγονείας Χρυσόστομος Καβουρίδης, ὁ ἀποθανῶν ὡς πρώην Φλωρίνης ἐν τῷ παλαιοημερολογιτισμῷ).

Λόγιος καὶ πολυγράφος μητροπολίτης Παραμυθίας ὑπῆρξεν ἐν τοῖς ἐσχάτοις χρόνοις ὁ ἀπὸ Μεγάλων Πρωτοσυγκέλλων Ἀθηναγόρας Ἐλευθερίου (1925-32).

Σημ. Πλησίον τῆς Παραμυθίας τὰ ἐρείπια βυζαντινοῦ «φρουρίου τοῦ Ἁγίου Δονάτου» ἀπηχοῦσι τὸ ὄνομα τοῦ ἐπισκόπου Εὐροίας Δονάτου (τῆς περιοχῆς Σουλίου). Ὁμοίως ἐγγὺς τῆς Παραμυθίας τοποθετεῖται ἡ μεσαιωνικὴ πόλις καὶ ἐπισκοπή Φωτικῆς (εἰς θέσιν «Λιμπόνι»).

Βρισκόταν στὰ ὅρια τῆς σημερινῆς Μητροπόλεως Παραμυθίας καὶ ἀναφαίρεται ὡς ἐπισκοπή κατὰ τὸν Δ΄ μ.Χ. αἰώνα, ὅπου ὁ Ἐπίσκοπος αὐτῆς Ἅγιος Δονάτος λαμβάνει μέρος στὴν Β΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τὸ 381 μ.Χ. Ὑπῆρξε μιὰ ἀπὸ τὶς ὀκτὼ Ἐπισκοπὲς τῆς Παλαιᾶς Ἠπείρου καὶ τὸ 733 μ.Χ. προσηρτήθη στὸ Πατρειαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως ὑπὸ τοῦ Αὐτοκράτορος Λέοντος Γ΄.

Ἡ Εὔροια ὑπῆρξε πόλη τῆς ἀρχαίας Ἠπείρου. Ἀπὸ τὸν βυζαντινὸ ἱστορικὸ Προκόπιο (Περὶ Κτισμάτων, βιβλίον Δ΄, ἔκδ. Βόννης, σελ. 269) καταφαίνεται ὅτι ἡ βυζαντινὴ Εὔροια δὲν ἔκειτο ἐπὶ τῆς ἀρχαίας. Ἡ καταστροφὴ καὶ ὁ νέος οἰκισμὸς ἔγιναν μετὰ τὴν καταστροφὴ τῶν ἠπειρωτικῶν πόλεων ὑπὸ τοῦ Αἰμιλίου Παύλου (168 π.Χ.). Πάντως καὶ οἱ δυὸ ἔκειντο στὴν ἀρχαία Θεσπρωτία καὶ μάλιστα στὴν ἐπαρχία τῆς Παραμυθίας, ὅπως συμπεραίνουμε ἐκ τοῦ ὅτι ἡ Παραμυθιὰ παλαιότερα ὀνομαζόταν Ἅγιος Δονάτος. Ἄλλοι βέβαια ὑποστηρίζουν ὅτι εὑρισκόταν κοντὰ στὰ Ἰωάννινα, ἐνῶ ἄλλοι ὅτι εὑρισκόταν κοντὰ στὸ Σούλι.

Ἡ Φωτικὴ βρίσκεται 4 χιλιόμετρα ΒΔ τῆς Παραμυθιᾶς καὶ κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε ἀκμαία πόλις. Ἐδέχθη τὸν χριστιανισμὸ κατὰ τὸν Α΄ αἰώνα ἀλλὰ ὡς ἕδρα ἐπισκόπου μαρτυρεῖται κατὰ τὶς ἀρχὲς τοῦ Ε΄ αἰῶνος μ.Χ. Τὸν ΙΗ΄ αἰώνα συνεχωνεύθη στὴν Ἐπισκοπὴ Παραμυθιᾶς.

Ἡ Παραμυθιά, πόλις Μεσαιωνική, ἔγινε ἕδρα ἐπισκοπῆς κατὰ τὴν ΙΕ΄ ἑκατονταετηρίδα μὲ τὴν μεταφορὰ σὲ αὐτὴν τῆς ἕδρας τῆς ἐπισκοπῆς Βουθρωτοῦ. Ἀρχικὰ ὑπήγετο στὴν Μητρόπολη Ἰωαννίνων ἕως ὅτου τὸ 1895 ἀνυψώθη σὲ Μητρόπολη καὶ ὑπήχθη στὸ Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως.

Ἔλαμψε στὴν Θεσπρωτία κατὰ τὸν Ε΄ αἰώνα μ.Χ. καὶ ἐπέζησε μέχρι τὸν 10ον μ.Χ. αἰώνα. Ἡ ἀρχαία πόλις Βουθρωτὸς βρίσκεται κοντὰ στὸ χωριὸ Κεστρίνη. Ὡς ἕδρα Ἐπισκόπου ἀρχικὰ μνημονεύεται τὸ 458 καὶ ἀργότερα τὸ 516 μ.Χ. Κατὰ τὸν ΙΕ΄ αἰώνα μετέφερε τὴν ἕδρα της στὴν Παραμυθιά. Ἔτσι, ἐπικράτησε ὁ τίτλος τῆς Παραμυθιᾶς ὡς τίτλος τῆς Ἐπισκοπῆς (18ος αἰώνας μ.Χ.).

Ἡ ἀρχαία πόλις Ἐλαία ὑπῆρξε πρωτεύουσα τῆς Ἐλαιάτιδος, δηλαδή τῆς ἐδαφικῆς παραλιακῆς λωρίδας μεταξὺ τῆς Πάργας καὶ τῆς ἐκβολῆς τοῦ Ἀχέροντος ποταμοῦ. Δὲν γνωρίζουμε πότε ἤκμασε καὶ πότε κατεστράφη.

Εἶναι ἡ τελευταία ἐπισκοπή στὴν Θεσπρωτία. Ὁ Πατριάρχης Νεόφυτος Ζ΄ (1789-1801) τὴν ἀπεκατέστησε τὸ 1800 ὡς ἕδρα ἐπισκοπῆς ἕως ὅτου, τὸν Ἰούνιο τοῦ 1895, ἐπὶ τῆς πατριαρχείας Ἀνθίμου Ζ΄, ἡ ἐξαρχία Γηρομερίου προσηρτήθη ὁριστικὰ στὴν Μητρόπολη Παραμυθίας.